Коррупция – қоғам дерті

Коррупция – кез келген мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуына, құқықтық жүйесіне және саяси тұрақтылығына қауіп төндіретін күрделі мәселе. Қоғамда сыбайлас жемқорлықтың кең таралуы халықтың мемлекеттік органдарға деген сенімін азайтып, экономикалық дамуды тежейді, әлеуметтік теңсіздік пен әділетсіздікті күшейтеді. Қазақстанда да бұл дерт өзекті болып тұр. Мемлекет коррупциямен күресуді басты мақсаттарының бірі деп жариялағанымен, бұл мәселені түпкілікті шешу жолында көптеген кедергілер бар.

Коррупцияның
себептері мен салдары

Коррупцияның негізгі себептеріне төмендегілерді жатқызуға болады:
1. Жоғары билік өкілеттіліктерінің шектен тыс шоғырлануы. Мемлекеттік қызметкерлердің кең өкілеттіліктері оларды жемқорлыққа бейім етеді, себебі мұндай жағдайда шешім қабылдауда субъективтілік артады.
2. Экономикалық теңсіздік. Халықтың экономикалық жағдайының төмен болуы кейбір азаматтарды заңсыз әрекеттерге баруға итермелейді. Сонымен қатар, бай мен кедей арасындағы үлкен айырмашылық әлеуметтік шиеленісті күшейтіп, қоғамның бөлуіне әкеледі.
3. Құқықтық мәдениеттің төмендігі. Коррупцияны қоғамның кейбір бөліктері қалыпты құбылыс ретінде қабылдайды, бұл жемқорлықты одан әрі өршітеді.
4. Тиімді бақылаудың жоқтығы. Мемлекеттік органдардың қызметіне нақты бақылаудың болмауы немесе сыбайлас жемқорлықты зерттеуге арналған ресурстардың жеткіліксіздігі бұл құбылыстың таралуына жағдай жасайды.
Коррупцияның салдары тек экономикалық шығындармен шектелмейді. Ол сонымен қатар:
• Әлеуметтік теңсіздікке және халықтың кейбір топтарының шеттелуіне алып келеді.
• Мемлекеттік институттардың әлсіреуіне себепші болып, заң үстемдігінің беделін түсіреді.
• Саяси тұрақсыздық пен қоғамдық наразылықтар тудырады.
Қазақстандағы коррупцияның ерекшеліктері
Қазақстанда коррупцияның белгілі бір салаларға шоғырланғанын байқауға болады. Жемқорлық көбіне мемлекеттік қызмет көрсету, кедендік рәсімдер, құқық қорғау органдары, білім беру және денсаулық сақтау салаларында кең таралған. 2023 жылы Қазақстан Transparency International ұйымының сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексінде 180 елдің ішінде 102-орында болды. Бұл көрсеткіш елдегі жемқорлықпен күресте әлі де шешімін таппаған мәселелер бар екенін көрсетеді.

Коррупциямен
күресу жолдары

Қазақстанда коррупциямен күресу мақсатында бірқатар бағдарламалар қабылданып, түрлі реформалар жүргізіліп жатыр. Олардың ішінде ең маңыздысы – «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің» жұмысы. Сонымен қатар, 2020 жылы қабылданған «Адалдық алаңы» жобасы сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендетуге бағытталған.
Коррупциямен тиімді күресу үшін келесі шараларды ұсынуға болады:
1. Мемлекеттік қызметкерлердің жауапкершілігін арттыру. Мемлекеттік қызметкерлердің кірістерін декларациялау жүйесін жетілдіріп, олардың қызметіне ашықтық енгізу қажет.
2. Қоғамдық бақылауды күшейту. Халықтың мемлекеттік қызмет көрсету саласына белсенді қатысуы коррупциямен күресте маңызды рөл атқарады. Бұл мақсатта азаматтық қоғамды нығайту керек.
3. Сот жүйесінің тәуелсіздігін қамтамасыз ету. Соттардың тәуелсіздігі коррупцияның деңгейін төмендетудің маңызды факторы. Егер сот жүйесі әділ және тәуелсіз болса, заңсыз әрекеттерге барушылар қатаң жазаланады.
4. Экономикалық реформалар арқылы теңсіздікті азайту. Экономикалық жағдайды жақсарту, кедейлікпен күресу және орта тапты қолдау сыбайлас жемқорлықты азайтуға көмектеседі.
5. Білім беру жүйесіндегі реформалар. Құқықтық мәдениетті арттыру мақсатында мектептер мен университеттерде сыбайлас жемқорлыққа қарсы білім беру бағдарламаларын енгізу қажет.

Түйін

Коррупция – қоғамның дамуына кедергі келтіретін қауіпті дерт. Қазақстанда бұл мәселемен күресуге арналған заңнамалар қабылданып, мемлекеттік органдар бірқатар жұмыстар атқарып жатыр. Дегенмен, сыбайлас жемқорлықты түпкілікті жою үшін халықтың белсенді қатысуы, құқықтық мәдениетті арттыру және мемлекеттік қызметтерде ашықтықты қамтамасыз ету қажет. Тек осындай жүйелі шаралар арқылы ғана қоғамның бұл дертінен құтылуға болады.

Нұрлыхан Қалқаманұлы,

Мақала Теміртау қаласы әкімдігі аппаратының тапсырысы бойынша «Халық арасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру бойынша іс-шаралар кешенін ұйымдастыру» жобасы аясында дайындалды.