Жемқорлықпен күрес – азаматтық борыш

Жемқорлық – мемлекеттің дамуын тежейтін, халықтың билікке деген сенімін әлсірететін ең қауіпті әлеуметтік дерттердің бірі. Ол тек экономикалық шығындарға әкеліп қана қоймай, қоғамдағы әділдік пен құқықтық тәртіпті бұзады. Қазақстанда жемқорлықпен күрес жүргізу – мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі. Бұл мәселе Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жолдауларында үнемі көтеріліп келеді. Президент өз сөздерінде «Әділетті Қазақстан» құрудың басты шарттарының бірі ретінде жемқорлықты түбегейлі жоюды атап өтеді. Бұл жолда заң үстемдігі, мемлекеттік аппараттың ашықтығы және азаматтық қоғамның белсенділігі маңызды рөл атқарады.

Мемлекеттің жемқорлыққа қарсы күрестегі басты мақсаты – оны түбегейлі жою ғана емес, оның алдын алу. Қасым-Жомарт Тоқаев бұл тұрғыда «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасының маңыздылығын ерекше атап өтеді. Осы тұжырымдама мемлекеттік қызметтердің ашықтығын қамтамасыз етіп, шенеуніктер мен халық арасындағы байланысты нығайтады. Жемқорлықтың басты себептерінің бірі – ақпараттың жабықтығы мен бюрократиялық кедергілер екені белгілі. Сондықтан, цифрландыру процестері мен мемлекеттік басқаруды автоматтандыру жемқорлықты азайтуда маңызды құралға айналды.

Президенттің бастамасымен сыбайлас жемқорлыққа қарсы жаңа реформалар жүзеге асырылып жатыр. Соңғы жылдары жоғары лауазымды тұлғаларға қатысты қылмыстық істердің артуы, билік элитасындағы жауапкершіліктің күшеюі халықтың мемлекетке деген сенімін арттыра түсті. Бұрын тек төменгі деңгейдегі шенеуніктерге ғана шара қолданылса, қазір министрлерден бастап әкімдерге дейін заң алдында жауап беруде. Бұл үрдіс «Барлығына бірдей заң» қағидатын бекітуге септігін тигізеді. Президент өз сөзінде «Жемқорлықпен күрес жүйелі әрі әділ болуы керек, ол ешбір жағдайда науқаншылыққа айналмауы тиіс» деп қадап айтты. Бұл мемлекеттің құқықтық саясатының ұзақмерзімді және тұрақты жүргізілуінің дәлелі.

Жемқорлыққа қарсы күрестің тағы бір маңызды аспектісі – қоғамның құқықтық мәдениетін арттыру. Егер халық әділдікке сенбесе, заң үстемдігі қаншалықты күшейтілсе де, оның нәтижесі ұзаққа бармауы мүмкін. Сондықтан мемлекет бұл мәселеге ерекше көңіл бөліп, жастарды құқықтық сауаттылыққа баулуға басымдық беріп отыр. Білім беру жүйесіне «Адалдық сағаттары», «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет» сияқты арнайы пәндер мен бағдарламалар енгізілуде. Бұл жас буынның адалдық қағидаларын бойына сіңіріп, құқықтық жауапкершілікті сезінуіне ықпал етеді. Себебі әділетті қоғам қалыптастыру – тек мемлекеттік органдардың міндеті емес, әрбір азаматтың парызы.

Заң мен тәртіп – тұрақты қоғамның іргетасы. Сондықтан Қазақстанда жемқорлыққа қарсы саясат құқық қорғау жүйесінің реформасымен қатар жүруде. Соңғы жылдары сот жүйесінің тәуелсіздігі күшейтіліп, мемлекеттік қызметкерлердің табыстары мен мүліктерінің ашықтығы қамтамасыз етілді. Сонымен қатар, пара алу фактілерін хабарлаған азаматтарды ынталандыру жүйесі енгізілді. Мұның барлығы жемқорлыққа қарсы күрестің тек жазалауға ғана емес, оның алдын алуға бағытталғанын көрсетеді.

Елдің дамуы әділеттілік қағидаларына негізделуі керек. Егер заң алдында бәрі тең болса, егер әрбір азамат өз құқығын біліп, оны қорғай алса, егер мемлекеттік аппарат ашық және есеп беретін болса, онда ғана Қазақстан шын мәнінде әділетті мемлекетке айналады. Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Әділетті Қазақстан» ұраны – жай ғана саяси ұран емес, бұл – мемлекеттің болашаққа нық қадам басуына бағытталған стратегиялық бағдар. Осы қағидатты берік ұстанған ел ғана шынайы дамуға қол жеткізе алады.